Die subsidie is absurd. Maar wat vindt de lezer?

‘Je moet geen helderziende zijn’, schreef de website De Rijkste Belgen onlangs gretig op, ‘om te beseffen dat de gedrukte krant zoals hij nu bestaat op zijn laatste benen loopt’. Aanleiding voor deze kroniek van een aangekondigde dood was een rel rond de Belgische overheidssubsidie voor de ‘krantenbedeling’. Staatsbedrijf Bpost ontvangt de subsidie al jaren om in heel België printmedia tijdig – vóór half acht ’s ochtends – te bezorgen bij de abonnees. Bpost-CEO Dirk Tirez trad onlangs ‘tijdelijk’ terug vanwege een intern bedrijfs­onderzoek naar verboden ‘collusie’, ofwel samenspanning tussen Bpost en de uitgevers.

Momenteel ontvangt Bpost 175 miljoen euro subsidie per jaar, waarvan 112,5 miljoen euro voor kranten; de rest is voor distributie van tijdschriften, die hier verder buiten beschouwing blijft. De subsidie ondersteunt een goede nieuwsvoorziening voor de Belgische burger, en daarmee de democratie. Toch is zij steeds meer omstreden.

Het zijn uitsluitend gevestigde dagbladuitgevers die er indirect van profiteren. De grootste twee, DPG Media en Mediahuis, zijn zeer winstgevend, en zouden de distributie van hun kranten gemakkelijk zelf kunnen bekostigen. Een tweede bezwaar is dat zij innovatie en concurrentie belemmert. Puur digitale vernieuwers zoals de platforms Apache, vergelijkbaar met De Correspondent en Follow the Money in Nederland, ontvangen niets. Zij ageren al jaren tegen de subsidie.

Een vermindering is het minste dat er lijkt te gaan gebeuren. Het coalitiekabinet-De Croo was na heftige interne strijd al overeengekomen de subsidie vanaf 2024 met jaarlijks 50 miljoen euro te korten. De verdenking van collusie brengt afschaffing weer dichterbij. Maar daarmee ook de verdwijning van de papieren krant, zoals de Belgische Quote 500 beweert? Zulke voorspellingen getuigen vooral van het hardnekkige fatalisme rond de ‘dooie boom’, die tot dusver toch een even hardnekkige overlever is gebleken. En al die doemprofeten gaan nooit te rade bij de vele honderdduizenden lezers, die nog altijd graag betalen om zes dagen per week een papieren krant te ontvangen.

Ja, de subsidie heeft absurde trekjes. Bpost laat de Belgische kranten bezorgen door heuse postbodes, fulltime in dienst bij het staatsbedrijf, en betaald volgens een goede CAO. Dat maakt de bezorging zeer punctueel, maar ook kostbaar. Hoe duur de dienstverlening uitpakt, is officieel niet bekend: de overheid houdt het contract voor de krantenbedeling halsstarrig geheim, ondanks talloze pogingen tot openbaring van politici en belanghebbenden, met name van Apache.

Wel bekend is het totaalbedrag van de subsidie – 112,5 miljoen euro – en dat Bpost betaald krijgt per bezorgde krant. Eveneens bekend is dat de Belgische uitgevers een eigen bijdrage aan Bpost betalen, vooral om te voorkomen dat de Europese Commissie de subsidie brandmerkt als verboden staatssteun. Volgens DPG Media is die eigen bijdrage een kwartje per bezorgde krant. Tenslotte is er in België nog een instituut dat de oplagen van alle papieren kranten publiceert: het Centrum voor Informatie over de Media (CIM).

Met al deze gegevens in de hand zijn de financiële gevolgen uit te rekenen van de Belgische subsidie voor de ‘krantenbedeling’. Drie jaar geleden deed ik dat al eens voor Follow the Money, als eerste. De details laat ik hier achterwege, maar de subsidie kwam toen, op basis van de CIM-cijfers over 2018, neer op 32 cent per bezorgde krant. Absurd trekje nummer één was dat dit de twee grootste Belgische uitgevers, DPG Media en Mediahuis, jarenlang een indirect voordeel opleverde van meer dan 30 miljoen euro per jaar – geld dat zij elders konden investeren, bijvoorbeeld in hun vele overnames in Nederland.

Absurd trekje nummer twee was dat de dagbladdistributie in België hierdoor 57 cent per bezorgde krant kostte: 32 cent subsidie, plus de eigen bijdrage van de uitgevers van 25 cent. Dat was meer dan twee keer zoveel als in Nederland, waar de uitgevers de bezorging altijd zelf hebben geregeld, met goedkope freelance krachten. Dat geeft misschien meer bezorgklachten, maar is ook een stuk goedkoper: een kwartje per krant, volgens DPG Media.

Sinds 2018 zijn de verkochte oplagen in België met 24 procent gedaald, zo blijkt uit de CIM-cijfers over 2021, terwijl de totale subsidie gelijk bleef. Het gevolg is, dat de subsidie nu 42 cent per bezorgde krant bedraagt. Daardoor blijft het indirecte voordeel voor DPG Media en Mediahuis vrijwel gelijk, op zo’n 30 miljoen euro per jaar, terwijl hun eigen distributiekosten zijn gedaald: een lagere oplage betekent immers ook minder kosten voor papier en drukwerk. Zo sloot DPG eerder dit jaar zijn laatste drukkerij in België, het hypermoderne Eco Print Center in Lokeren, zo genoemd vanwege zijn milieuvriendelijker, waterloze drukproces. Het Laatste Nieuws en De Morgen worden nu gedrukt op de voormalige Wegener-persen in Best, boven Eindhoven.

Zie daar absurd trekje nummer drie. De korting met 50 miljoen euro die het Belgische kabinet nu van plan is, zou de subsidie reduceren tot 24 cent per bezorgde krant –een bezuiniging met een kwart, grofweg gelijk aan de oplagedaling tussen 2018 en 2021. Zelfs dan resteert voor DPG Media en Mediahuis nog altijd een jaarlijks indirect voordeel van zo’n 17 miljoen euro ieder. Mooi meegenomen, in tijden van hollende inflatie en stijgende rentes.

Het is dan ook begrijpelijk dat een groeiende groep Belgische politici helemaal van die subsidie af wil. Alleen gaat dat niet zo maar, zonder de belangen te schaden van de honderdduizenden Belgen die het liefst rustig thuis in een papieren krant bladeren, in plaats van hun nieuws te moeten zoeken op het jachtige en schreeuwerige internet. Het geld is nog het minste probleem. In Nederland bezorgen de uitgevers hun kranten sinds jaar en dag zelf. Dan moet dat ook in België kunnen.

Maar het zal veel tijd kosten om een alternatief distributie-apparaat op te zetten. Ieder particulier post- of koeriersbedrijf kan eens in de zoveel jaren een gooi doen naar de concessie voor de Belgische krantendistributie. Tot dusver bleef Bpost echter de enige gegadigde. Naar bijna alle soorten papieren drukwerk krimpt de vraag al jaren, en bij de kranten vormt het vroege bezorgingstijdstip een extra complicatie. Zelfs de subsidie heeft nog niet één potentiële concurrent van Bpost over de streep kunnen helpen.

In Frankrijk en Engeland bestaan zogenoemde servicedrukkerijen. Decennia geleden al namen die de peperdure drukpersen – de drukkerij in Lokeren kostte DPG begin deze eeuw zo’n 100 miljoen euro – van de dagbladuitgevers over. Alleen Rupert Murdoch drukt zijn Britse kranten nog zelf. Door zich te specialiseren in druk en distributie, voor uiteenlopende opdrachtgevers, werden die servicedrukkerijen duurzaam rendabele bedrijven. De uitgevers konden zich concentreren op de inhoud van hun kranten.

In Nederland is talloze malen geprobeerd zo’n servicedrukkerij van de grond te krijgen, laatstelijk door de Telegraaf Media Groep, vlak voor de overname door Mediahuis. Al die pogingen strandden op domme koppigheid en onderling wantrouwen van de uitgevers.

Nu zijn er nog maar twee over: DPG Media en Mediahuis. Van oudsher aartsrivalen, minder dan ooit bereid tot samenwerking. Vooral Christian Van Thillo, de eigenaar van DPG, houdt het liefste alles in eigen hand. Bij beide uitgevers ligt de focus op digitalisering. Zij investeren niet meer in de papieren krant, ook al blijven honderdduizenden lezers die prefereren. Deze abonnees wacht een gestage Verelendung van hun lijfblad: titels die inhoudelijk steeds meer op elkaar gaan lijken, steeds duurdere abonnementen, steeds slechtere bezorging.

De Belgische subsidierel zal die ontwikkeling alleen maar versnellen. Doemprofeten zoals De Rijkste Belgen wrijven zich bij voorbaat luidruchtig in de handen. De lezer krijgt geen stem in dit gekrakeel; hij treurt in stilte.

Dit artikel kwam mede tot stand dankzij de steun van Vereniging Veronica en verscheen ook bij Villamedia.