De bv’s van een Kamerlid: ‘Alle toezicht ontbreekt’

In het Regus Business Centre Rotterdam Brainpark wordt op maandag 25 maart 2019 een nieuwe zaak geopend. Het lijkt, zo op het eerste gezicht, een klein bedrijfje dat zich volgens de akte van oprichting richt op belastingadviezen en het verhandelen van patenten en dergelijke. Er is één directeur. Hij heet Gareth Kobrin, een Zuid-Afrikaanse zakenman die resideert in Londen.

Amper twee maanden na oprichting schrijft hij zich uit als bestuurder. Gidi Markuszower treedt nu aan als algemeen directeur van Turnkey Export Compliance BV. Hij is ook lid van de Tweede Kamer namens de pvv, en dat is een fulltimebaan. Het nieuwe bedrijf, waarvan hij nu bestuurder is, geeft hij niet op in het nevenregister van het parlement. Hoewel de gedragscode dit voorschrijft.

Wel staat er in het register dat hij lid is van de directie van VAT IT Group. Daar zou hij als ‘non executive director’ duizend euro per maand verdienen. Markuszower is volgens het handelsregister de enige manager in Nederland van deze internationaal opererende btw-consultant, met een hoofdkantoor in Luxemburg en vestigingen in Amstelveen, Sydney, Sint-Petersburg, Shanghai, Tokio, Belgrado, Karachi en Riyad. VAT IT helpt bedrijven om op allerlei manieren grensoverschrijdend btw terug te krijgen. Dat doet het niet voor eenpitters, maar voor multinationals zoals Coca-Cola of Volvo. Het bedrijf meldt op de site dat vijftig procent van de rijke Amerikanen-lijst, de Fortune 500, klant is.

Dat een pvv-Kamerlid Nederlands directeur is van een bedrijf dat ook goede zaken doet in Saoedi-Arabië is op z’n zachtst gezegd opmerkelijk, aangezien zijn fractiegenoten geen warme gevoelens koesteren voor dat land. Partijleider Geert Wilders werd in 2014 onderwerp van een diplomatieke rel waarbij Saoedi-Arabië dreigde alle handelsrelaties met Nederland stil te leggen. De pvv had stickers laten drukken met de Saoedische vlag. ‘De islam is een leugen’, stond ernaast. ‘Mohammed is een boef. De koran is gif.’

Wilders was totaal niet onder de indruk van het dreigende handelsconflict en noemde Saoedi-Arabië ‘een verschrikkelijk land’ dat Nederland zelf allang had moeten boycotten. Sindsdien uiten pvv-Kamerleden openlijk hun afkeer voor Saoedi-Arabië tijdens debatten in het parlement. ‘Wat ons betreft moet Saoedi-Arabië gewoon in het schandblok van schurkenstaten worden geplaatst’, zei Kamerlid Raymond de Roon in 2016.

Markuszower werd een jaar later lid van de Tweede Kamer, maar zetelde destijds al voor de pvv in de senaat. Hij was toen al directeur van VAT IT, dat flinke bedragen voor zijn klanten weet terug te krijgen. Array BioPharma, een dochter van de Amerikaanse farmaceut Pfizer, jubelt op de website van VAT IT: ‘We selecteerden de VAT IT Group als onze fiscale partner en vier jaar later hebben we bijna drie miljoen dollar aan btw terugverdiend!’ Het Japanse chemieconcern Tosoh: ‘Het enige dat we hoeven te doen is papieren tekenen en wachten tot het geld binnen is. Het werkt zo vlot.’

De constructie is legaal. De vraag is wel of een Nederlandse volksvertegenwoordiger in de directie moet zitten van een internationaal bedrijf dat multinationals helpt zo min mogelijk btw te betalen. ‘Het is wonderlijk dat dit kan’, zegt Muel Kaptein, hoogleraar bedrijfsethiek aan de Erasmus Universiteit. Het nevenregister van de Tweede Kamer is nogal summier. Er staat alleen voor welk bedrijf een parlementariër werkt, maar niet wat het bedrijf eigenlijk doet, of in welke sector het actief is.

Alleen, ‘VAT IT’ kan werkelijk van alles zijn. De lezer moet zelf uitzoeken of dit bedrijf mogelijk conflicteert met de portefeuille van de volksvertegenwoordiger Markuszower – onder meer Ontwikkelingssamenwerking en Buitenlandse Handel. Tijdens debatten in deze commissies wordt ook gesproken over investeringskansen voor multinationals. ‘De vraag is of hij hard kan maken of zijn nevenfunctie hem niet beïnvloedt, of een klant van hem niet in zijn achterhoofd zit tijdens zijn werk als volksvertegenwoordiger.’

De beantwoording van die vraag ligt bij het Kamerlid zelf, zegt Kaptein. ‘Maar dat is wel een lastige.’ Je kunt immers niet in iemands hoofd kijken, en wat is een belang? Het is de vraag waar de leden van de Eerste en Tweede Kamer al jarenlang mee worstelen. Vele kritische rapporten passeerden, evenals hoorzittingen, debatten en commissies met wijze mannen en vrouwen.

Afgelopen dinsdag stemde de Tweede Kamer in met een nieuwe gedragscode waarbij vooral bestaande integriteitsregels werden aangescherpt. Markuszower toonde zich bij een eerder debat al tegen. ‘De waarheid is dat deze gedragscode het nieuwste instrument is van de machtswellustige partijen om andere geluiden, bijvoorbeeld de geluiden van gewone Nederlanders, de zogenaamde vox populi, te smoren.’

De aangenomen gedragscode schrijft voor dat parlementariërs vooral goed registreren (geschenken, reizen en nevenfuncties). Een college van integriteit kijkt of dit ook gebeurt en kan een sanctie opleggen, maar komt alleen in actie bij klachten. Wim Voermans, hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Leiden, noemt de handhaving dan ook ‘een lachertje’ omdat er niet actief wordt gecontroleerd of de opgaven kloppen.

Theo Hiddema van Forum voor Democratie bijvoorbeeld is naast Tweede-Kamerlid advocaat bij zijn eigen kantoor in Maastricht. Onder het kopje inkomsten staat bij hem ‘geen opgave’. Terwijl dat volgens de regels wel zou moeten. Het Tweede-Kamerlidmaatschap geldt als een fulltime functie, jaarlijks goed voor 116.000 euro aan schadeloosstelling (oftewel loon). Dat is inclusief vakantiegeld en eindejaarsuitkering. Wie met zijn nevenfunctie(s) meer verdient dan veertien procent van deze schadeloosstelling wordt gekort. Hiddema zegt in de veronderstelling te leven dat hij alleen inkomsten hoeft op te geven als hij boven dat percentage komt. ‘Degene die het voor mij moet regelen heeft gezegd dat het netjes in orde is, dus als er iets is misgegaan moet u vragen bij de Tweede Kamer. Pure verwarring dit.’

Niemand controleert dus of de opgegeven bedragen kloppen. Degenen die een jaar niets invullen worden hier (incidenteel) aan herinnerd. Hiddema kreeg een brief (‘ik vond die toon een beetje dreigend, hoor’) van de Tweede Kamer omdat hij nog niets had opgegeven voor 20 september. ‘Er wordt alleen procedureel gekeken’, zegt Kaptein. ‘Met de gedachte: als er maar iets is ingevuld, dan is het vast wel goed. Zo zet je de samenleving vooral op het verkeerde been.’ Alle toezicht ontbreekt. ‘Wat voor een functie is dit? Met welke praktijken houdt men zich bezig? Hoeveel verdient iemand er echt mee?’

‘Een volksvertegenwoordiger hoort het algemeen belang te dienen, niet een specifiek belang’, zegt Paul Bovend’Eert, hoogleraar staatsrecht aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Ook hij hekelt het gebrek aan controle van de registers in het parlement. ‘Als je integriteit serieus neemt, loop je het een keer allemaal na. Ook inhoudelijk.’ Want controle kan alleen met een transparant en volledig ingevuld register.

Volgens hem staat integriteit bij de Nederlandse overheid in de kinderschoenen. ‘Al twintig jaar.’ Er wordt veel gepraat en soms wat afgestoft, maar van ‘een echt serieus systeem’ is geen sprake. Hij wijst naar de Verenigde Staten waar de regels veel strenger zijn, waar de volksvertegenwoordigers jaarlijks hele boekwerken (inclusief schriftelijke bewijzen) moeten invullen en inleveren. Nevenfuncties, bezittingen, aandelen, alles moet openbaar worden gemaakt. ‘Inclusief informatie van je partner of je kinderen.’

In Nederland hoeven parlementariërs geen belangen op te geven. Tweede-Kamerleden melden alleen waar ze werken en hoeveel ze ermee verdienen – en zelfs dat blijkt al lastig. Zo geeft sgp’er Roelof Bisschop niet op hoeveel hij krijgt als toezichthouder bij de Christelijke Hogeschool Ede, terwijl dit volgens de statuten van de school 8400 euro is. Ook bij de adviesbureaus van cda’ers Michel Rog en Martijn van Helvert staat ‘geen opgave’ bij de inkomsten. Ze zeggen bij navraag beiden dat de bedrijfjes sinds hun Kamerlidmaatschap slapend zijn.

Invullen is belangrijk vanwege het mogelijk moeten korten op de schadeloosstelling, maar ook zodat buitenstaanders kunnen zien wie uiteindelijk de broodheer is van het Kamerlid. Dat was de kern van de discussie over het voormalige vvd-kamerlid Wybren van Haga die met zijn bedrijf Sjopperdepop een vastgoedportefeuille beheerde van achttien miljoen euro en ook nog eens in de clinch lag met huurders.

Hij zette, om de druk van de publieke opinie te temperen, zijn bedrijf op afstand met een zogeheten stak (Stichting Administratiekantoor). De aandelen van het bedrijf worden hierin ondergebracht met een (of meerdere) buitenstaander(s) als bestuurder. Op papier is de parlementariër dan geen bestuurder meer, maar Van Haga bleef wel de enige eigenaar. Als het Kamerlidmaatschap wordt beëindigd, kan hij zo alles weer terugpakken.

Meer Kamerleden hebben zo hun bedrijf op afstand gezet. Selçuk Öztürk (vastgoed) van denk bijvoorbeeld, en Bart Smals (een apotheek) van de vvd. Op afstand of juist niet, volgens Kaptein blijft er een belang. ‘Of je jezelf nu uitbetaalt of pas wanneer je uit de Kamer gaat, het geld is en blijft van jou.’ Markuszower heeft niets op afstand gezet, en meldt dat hij als ‘non executive’ directeur duizend euro per maand krijgt. Alsof hij wat geld krijgt, maar helemaal geen verantwoordelijkheid draagt. ‘Mooie, ronde getallen zijn per definitie verdacht’, zegt Kaptein. Het is niet te achterhalen hoeveel Markuszower krijgt.

‘Non executive klinkt leuk, maar hij is gewoon directeur en dat betekent dat je besluiten neemt’, zegt Kaptein. VAT IT Nederland heeft tien werknemers, en een aantal lease-auto’s. Volgens het handelsregister is Markuszower daar verantwoordelijk voor.

Turnkey Export Compliance, dat sinds maart vorig jaar op naam staat van Markuszower, richt zich op de distributie van IT-apparatuur en software – en met name op de kosten, zoals invoerrechten. Het is een nieuwe markt die het moederbedrijf VAT IT aanboort.

‘Als je een bv op je naam zet, ben je best actief voor het bedrijf’, zegt Kaptein. Bovend’Eert valt op dat in Nederland vragen over integriteit impopulair zijn. ‘Veel Kamerleden zien het nut er niet van in.’ Voermans ziet hier ‘iets typisch Nederlands, een soort polder-reflex. Dat zag je ook bij de Eerste Kamer, die deed alsof de neus bloedde toen greco (de Europese anticorruptiewaakhond) waarschuwde voor belangenverstrengeling. Dat was allemaal niet waar, overdreven en die strakke handhaving op het register was echt niet nodig. Maar telkens weer blijkt dat die handhaving toch echt noodzakelijk is.’

Gidi Markuszower en de PVV beantwoorden geen vragen voor dit onderzoek. Wel meldt een voorlichter dat het Kamerlid voldoet ‘aan alle wet- en regelgeving met betrekking tot nevenfuncties’.

Het ondernemende Kamerlid heeft volgens de Kamer van Koophandel in juni dit jaar nog een bedrijf op zijn naam gezet, Ipko Amcor, investeerder en zakelijke dienstverlener. In het register van de Tweede Kamer is de nevenfunctie in elk geval niet terug te vinden, laat staan hoeveel hij ermee verdient.

Dit onderzoek verscheen ook bij De Groene Amsterdammer.