‘Geen deelbelangen, maar gedeelde belangen’, schreef de kersverse parlementariër Liane den Haan afgelopen april in een brief naar de verkenner. Toen nog namens 50Plus. Maar ook bij haar huidige Fractie Den Haan prijkt dat motto fier bovenaan haar biografiepagina van de Tweede Kamer.

De slogan heeft ze meegenomen van haar oude liefde, de Algemene Nederlandse Bond voor Ouderen (ANBO) waar ze van 2005 tot 2020 als directeur-bestuurder de scepter zwaaide. Onder haar leiding transformeerde de oude vereniging tot een zakelijke belangenclub, een club die door de polder en politiek met open armen wordt ontvangen als dé stem van de ouderen.

Onder het hoofdstuk ‘Feiten en cijfers’ meldt de ANBO dat de medewerkers in een jaar tijd meewerkten aan 1558 artikelen, opiniestukken, televisie- en radio-optredens. Daardoor ‘beïnvloeden we de publieke opinie en zorgen we ervoor dat politici luisteren naar wat we te zeggen hebben’. In dat jaar hadden de belangenbehartigers van de ouderenclub naar eigen zeggen meer dan driehonderd afspraken met politici en beleidsmakers.

‘Voor en namens u lobbyen wij voor een duurzaam pensioenstelsel en voldoende passende woningen.’ Zo stemde Den Haan als belangenbehartiger in met het pensioenakkoord dat minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken in 2019 sloot met de vakbonden. Ze deed dat dus namens de ouderen van Nederland, alleen spreekt die groep natuurlijk niet bepaald met een mond. De achterban van 50Plus, waar ze later voor even partijleider van zou worden, was bijvoorbeeld al mordicus tegen.

Hoewel haar prestaties niet al te florissant waren, werd voor Den Haan toch de rode loper in de polder uitgerold.

Den Haan ontweek als directeur-bestuurder van de ANBO jaren behendig de vraag namens wíe precies ze polderde in Den Haag. Terwijl ze artikelen minutieus bijhield en trots als feiten presenteerde, werden de openbare jaarrekeningen steeds minder gedetailleerd. In- en uitgaven zijn steeds minder specifiek terug te vinden. Slechts het minimale wordt gepubliceerd, net genoeg om de ANBI-status (om als goed doel voordeel te krijgen bij de belastingdienst) te behouden.

[.c-highlighted]Gehalveerd ledenaantal[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Sinds 2017 maakte de ANBO ook niet meer bekend hoeveel leden de ouderenorganisatie telde. Met een reden, blijkt nu Den Haan is vertrokken en de nieuwe leiding een stuk opener is. In een paar jaar tijd is het ledenaantal meer dan gehalveerd. Van ruim 180 duizend leden in 2015 naar ongeveer 75 duizend nu, meldt een voorlichter van de ouderenbond aan onderzoekscollectief Spit.

Ook verdampte het eigen vermogen. In 2013 had de rijke vereniging nog 4 miljoen euro aan algemene reserves in kas, in 2019 is dat verdampt tot slechts 2,4 miljoen euro, blijkt uit de sterk gecomprimeerde jaarrekening die wel is te vinden op de site.

Hoewel haar prestaties niet al te florissant waren, werd voor Den Haan toch de rode loper in de polder uitgerold. Het is kenmerkend voor het overlegland Nederland waar belangenbehartigers kunnen praten namens groepen zonder dat ze écht hoeven uit te leggen namens wie ze dan spreken. De overheid is al lang blij als er draagvlak is voor een akkoord en met de ANBO aan boord had minister Koolmees ook een fiat van de ouderen. Althans voor het beeld, want de ANBO was toen al lang niet meer de grootste ouderenclub van Nederland.

[.c-highlighted]Zelf de lijnen uitzetten[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Wie denkt dat bij een vereniging de leden de koers bepalen heeft het mis. Jarenlang was het Den Haan zelf die de lijnen uitzette die ze verkocht als ouderenbelangen. Ze sloot de ANBO – onder protest van de leden – aan bij de grootste vakcentrale van Nederland, de FNV, en bemachtigde daarmee een plekje in de Sociaal-Economische Raad (SER), de overlegtempel van Nederland die de politiek adviseert. Daar zat ze aan tafel met grote polderaars zoals wijlen Hans de Boer, de voorzitter van werkgeversorganisatie VNO-NCW, of klimaatpaus en VVD’er Ed Nijpels.

Haar imago als spreekbuis voor ouderen leverde Den Haan vorig jaar het lijsttrekkerschap op bij 50Plus.

Er was al snel gedoe en in 2013 vertrok de ANBO onder het mom van koersverschillen ‘in goed overleg’ uit de FNV en daarmee verloor Den Haan haar plekje bij de SER. In juni 2017 sloot de ANBO zich aan bij de Vakcentrale voor Professionals (VCP) waarmee ze opnieuw een zetel bemachtigde in de SER. Begin 2019 klapte de boel. Over het hoe en waarom wil, nu ook nog, niemand iets zeggen.

Haar imago als spreekbuis voor ouderen leverde Den Haan vorig jaar het lijsttrekkerschap op bij 50Plus. Daar zette ze ook haar eigen partijlijnen uit. Zo had ze zo haar eigen ideeën over de AOW en wilde de partij – zonder overleg met de leden – progressief in het midden positioneren. ‘Ik kom van D66 dus dat heb ik wat bijgestuurd’, zei ze tegen de pers na een bezoek bij de verkenner.

Den Haans eigengereidheid veroorzaakte nog meer conflicten binnen de toch al ruziënde partij 50Plus, en in mei vertrok ze. Ze nam de enige zetel van 50Plus in de Tweede Kamer mee naar haar eigen, en nieuwe, Fractie Den Haan. Vertrekkend voorzitter Jan Nagel zei dat de partij met Den Haan ‘het paard van Troje had binnengehaald’, terwijl hij enkele maanden daarvoor nog pochte dat 50Plus ‘in de handjes mocht knijpen dat iemand van haar kaliber’ lijsttrekker van zo’n partij wilde worden.

Dat imago was gebaseerd op drijfzand. Terwijl de ouderenvereniging meer dan halveerde, wist ze puur op beeldvorming een belangrijke positie in de polder te bemachtigen en te behouden. Lobby werd haar missie terwijl de vereniging steeds verder werd uitgekleed.

Dat begon al in 2005 toen Den Haan (destijds 37 jaar oud) directeur werd bij de ANBO om er naar eigen zeggen een moderne en gezonde organisatie van maken. De vereniging was destijds de grootste ouderenbond waar leden overal in het land bij een soos terecht konden. Een fijnmazig netwerk van bestuurders, regionale gewesten en lokale afdelingen waren de ogen en oren van het hoofdkantoor in Woerden. In verenigingsraden, waarin afgevaardigden van de gewesten zetelden, werd de strategie uitgezet – juist ook naar de politiek.

[.c-highlighted]Alle macht[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Den Haan reorganiseerde fors. Dat deed ze, zei ze, op advies van organisatiebureau Berenschot. Dat rapport bleef echter geheim, ook voor de lokale bestuurders die in 2012 moesten stemmen over de reorganisatie. Zij kregen een samenvatting waarin stond dat een nieuwe structuur met een directeur-bestuurder en een Raad van Toezicht de enige werkbare optie was. De gewesten zouden dan verdwijnen. Wie tegen de structuurwijziging dreigde te stemmen werd geroyeerd. Zo centraliseerde Den Haan de macht.

Eind 2017 kregen Omroep Max en Follow the Money het rapport boven tafel. Berenschot adviseerde juist níet om te reorganiseren. Ook hield Den Haan een notitie achter van het bureau Kuperus Advies dat meldde dat de ANBO ‘een actieve achterban heeft met een breed vertakt netwerk in afdelingen en gewesten’. Verenigingen met een Raad van Toezicht ‘hebben meer een bedrijfsmatig karakter met een minder actieve achterban’, waarschuwde het bureau ook. Dat soort structuren zijn alleen interessant voor lobbyclubs, maar juist de ANBO was veel meer: de vereniging bood vooral hulp en gezelligheid in de buurt.

Wie dwarslag werd geroyeerd, en daar werden dure advocaten voor ingeschakeld.

Toch drukte Den Haan juist dat model erdoor, waardoor tienduizenden leden meteen wegliepen. Toen ze in 2015 ook alle tegoeden van alle lokale afdelingen onverwachts bevroor wegens een verdenking van fraude, zei ze in de Stentor dat de morrende leden niet tegen verandering konden. ‘Ze hebben hun eigen koninkrijkjes gebouwd. Veel verenigingen hebben last van vrijwillige bestuurders die aan het pluche plakken, die besluitvorming gijzelen door hun acties om alles bij het oude te houden.’ Zo’n 3,4 miljoen euro van ruim vierhonderd lokale afdelingen kwam in het bezit van het hoofdkantoor. Dit was ledengeld, maar ook geld van lokale sponsors en subsidieverstrekkers (zoals gemeenten). Dat geld is dus nu grotendeels verdampt. De fraude is nooit bewezen.

[.c-highlighted]Mevrouw Poetin[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Ondanks harde beloften dat ‘alle activiteiten op lokaal niveau kunnen en mogen bestaan’, werd alles afgeschaft. Spelletjesmiddagen en voorlichtingsavonden verdwenen door heel het land. Zonder overleg met vrijwilligers werd de huur van sociëteiten opgezegd. Ze kregen drie opties: vertrekken, aansluiten bij een andere club of voor zichzelf beginnen. Bij de laatste keuze kregen enkele vrijwilligers de kosten voor de notariskosten zelfs vergoed. Langzaam maar zeker werd alles gecentraliseerd. Wie dwarslag werd geroyeerd, en daar werden dure advocaten voor ingeschakeld. Allemaal betaald van verenigingsgeld.

Den Haan tuigde een lobbyclub op. En een winkel waarin verzekeringen, reisjes en andere handige producten ‘met korting’ worden verkocht. ‘Een van onze doelen is om zoveel mogelijk geld te besparen voor u. Ook dát is belangenbehartiging’, verduidelijkte ze op de site. Daarnaast heeft de ANBO een advieslijn en kunnen leden een veiligheidscheck in hun huis aanvragen. Maar bovenaan staat de lobby. ‘Wij vertegenwoordigen u in de Nederlandse politiek’, aldus de site. Standpunten nam Den Haan zelf in, soms gestaafd via een digitale enquête die niet representatief is wegens een zeer beperkt aantal deelnemers.

Dat de digitale raadplegingen niet zeer populair zijn onder de doelgroep, bleek al in 2013 toen de oude verenigingsraad wordt vervangen door een ledenraad die bestaat uit 25 afgevaardigden. Slechts 4 procent van de leden nam de moeite om digitaal te stemmen. Al snel blijkt dat deze ‘democratisch’ gekozen raad, waaraan de directeur-bestuurder verantwoording moet afleggen, niets te zeggen heeft. Binnen twee jaar tijd vertrokken er elf leden met ruzie uit de raad. Den Haan kreeg hierdoor de bijnaam ‘mevrouw Poetin’.

Ook de Raad van Toezicht, die controle moest houden op het functioneren van Den Haan, hield geen stand. Binnen dezelfde twee jaar gooiden drie van de vijf toezichthouders de handdoek in de ring. En dat is opmerkelijk. ‘Mijn vragen zijn bij voortduring als niet relevant, niet bevoegd, niet mijn verantwoordelijkheid, operationeel, negatief of onnodig afgedaan’, schreef een toezichthouder in haar afscheidsbrief over Den Haan die wij bezitten. De toezichthouder werd verboden contact op te nemen met leden die brieven schreven. ‘Ik breng het niet meer op om hieraan tegenwicht te bieden.’

Nu Den Haan 50Plus achter zich heeft gelaten kan ze als Kamerlid volledig haar eigen koers varen.

Eind 2015 verscheen het boek Brandbrief, de andere waarheid over de ANBO, dat werd geschreven door Hetty Zwamborn die voor haar studie Bedrijfskunde onderzoek deed bij de organisatie. Ze schetste het verhaal van een greep naar de macht, gelegitimeerd via vele en ingrijpende statutenwijzigingen die er doorheen zijn gedrukt terwijl informatie bewust aan de leden werd achtergehouden. ‘Het is een waarschuwing aan landelijke verenigingen: ook in de non-profitsector zijn vijandige overnames mogelijk.’

[.c-highlighted]Leuke en interessante dingen voor de toekomst[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Onder het alleenheerschappij van Den Haan werd de ANBO een gesloten bolwerk in Woerden. Achter de schermen bleef het rommelen. Vorig jaar zomer, vlak voordat bekend werd dat Den Haan lijsttrekker zou worden van 50Plus, stapte ineens de hele Raad van Toezicht op. Níemand wilde toelichting geven, ook de vertrekkende toezichthouders niet.

Ook nu zwijgt iedereen. Den Haan zegt dat ze als Kamerlid geen uitspraken meer kan doen over de ANBO en Anneke Sipkens, de nieuwe directeur-bestuurder van de ANBO, zegt dat ze niets kan zeggen over de oude Raad van toezicht. ‘Wij zijn inmiddels met allerlei leuke en interessante dingen bezig voor de toekomst’, zegt de voorlichter van de ouderenbond.

Nu Den Haan 50Plus achter zich heeft gelaten kan ze als Kamerlid volledig haar eigen koers varen, al meldt een voorlichter wel dat Fractie Den Haan het verkiezingsprogramma van 50Plus zal aanhouden. Zo ontvangt de polderschnabbelaar nu zelf belangenclubs.

[.c-highlighted]Vind je dit een goed onderzoek?[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Steun ons dan!

Wij werken effectief; er is geen directie of duur kantoorpand. Ondanks dat blijft onderzoeksjournalistiek kostbaar. Research kan maanden in beslag nemen en dan nog is het eindresultaat onzeker. Wij kunnen jouw financiële bijdrage (klein of groot) dus goed gebruiken.

Doneer via deze link