[.c-highlighted]1. Ivo Opstelten[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Keeper: het cadeau aan de stad en aan Feyenoord

Op 17 december 2008, een dag voor zijn vertrek als burgemeester, ontvouwt Opstelten plannen voor een nieuw stadion, pal aan de Maas. Er waren ook andere plekken mogelijk, maar dit is volgens het college van B en W ‘de mooiste plek met de meeste allure’. “De nieuwe Kuip aan de Maas zal een grote uitstraling hebben, belangrijk voor de stad, voor het land, zelfs internationaal”, ronkt de collegebrief.

Dat plan liep in 2010 mis. Het stadion voor 80.000 toeschouwers zou gebouwd worden voor het wereldkampioenschap van 2018 in Nederland. Maar het WK ging naar Rusland. Veel plannen van toen keren nu terug. Ook toen ging het al om “meer dan alleen een voetbalstadion”: wonen, werken en recreëren. En net als toen wordt nu weer gepraat over een nieuwe brug en metroverbinding.

Ook Ivo Opstelten keert terug op het toneel. De oud-burgemeester zit sinds 2016 in het bestuur van de Stichting Continuïteit Feyenoord (afgekort: Stico). Daar zit hij op een cruciale plek. De Stico beheert 51 procent van de aandelen in Feyenoord N.V. en is daarmee in feite de baas van de betaaldvoetbalclub. Op die manier kan Opstelten er in elk geval voor zorgen dat de club de plannen zoals hij ze in 2008 lanceerde, niet nóg een keer dwarsboomt.

[.c-highlighted]2. Gerard Kerkum († 2018)[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Rechtsback: zette de nieuwbouwplannen op de agenda

Clubicoon Gerard Kerkum speelde van 1951 tot 1965 voor het eerste van Feyenoord. Daarna maakte hij carrière in de bouw. In de jaren ’80 woonde hij in Saudi-Arabië in één huis met Jorien van den Herik, die hij als sponsor voor Feyenoord strikte. Die relatie bekoelde toen Van den Herik in 1992 voorzitter werd. Maar Kerkums wraak was zoet. Toen Jorien van den Herik op zijn beurt in 2006 het veld moest ruimen na een affaire met de Fiod en gedoe over een lening, zat Kerkum de commissie voor die een nieuw bestuursmodel voor Feyenoord bedacht.

In het rapport van de commissie-Kerkum uit 2006 staat letterlijk dat “de structuur geschikt moet zijn om de benodigde financiële middelen te verkrijgen om (…) binnen de komende tien jaar een nieuw stadion te realiseren”. Kerkum, die zichzelf na zijn spelersloopbaan had opgewerkt binnen bouwbedrijf Voormolen, benoemde vervolgens zijn goede vriend Dick van Well (CEO van bouwbedrijf Dura Vermeer) tot president-commissaris van Feyenoord. Zelf nam hij zitting in de Stichting Continuïteit Feyenoord, waar nu Ivo Opstelten aan het roer staat. Voor diens voorganger Jorien van den Herik reden om Kerkum te zien als ‘de kwade genius’ achter de plannen voor Feyenoord City. Kerkum overleed op 26 mei 2018.

[.c-highlighted]3. Adriaan Visser[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Centraal achterin: pleitbezorger van Feyenoord City op het stadhuis

Als D66-wethouder wordt Visser in 2014 verantwoordelijk voor het stadiondossier. Kenners van de vastgoedmarkt omschrijven hem als Feyenoord-fan. Oud-partijgenoot en criticus Jos Verveen noemde Visser “een topmanager die wethouder is geworden. Kijk maar naar Feyenoord City: een vastgoedambtenaar die projecten doorduwt met overheidsgeld”.

In zijn tijd als consultant was Adriaan Visser tussen 2003 en 2005 betrokken bij de plannen voor de Tweede Maasvlakte. Frank Keizer – die nu als projectleider de spits in dit Feyenoord City-elftal is – begeleidde daar later als projectdirecteur de bouw van de containerterminal. Zo’n één-tweetje vond ook plaats bij Feyenoord City. Visser kreeg in 2014 als wethouder het stadiondossier in zijn portefeuille en opnieuw doet Keizer als projectdirecteur de uitvoering.

Visser heeft ook korte lijntjes met Carl Berg, spits in het Feyenoord City-dossier. Toen Visser in 2006 Visser topambtenaar werd bij de dienst stadsontwikkeling van de gemeente werkte hij nauw samen met Berg. “Als twee cowboys op een tandem”, schreef NRC. Berg is nu de financiële man van Feyenoord City.

Visser struikelde vorig jaar als wethouder vroegtijdig, na het lekken van geheime informatie. Toch is hij niet helemaal uit beeld in het dossier Feyenoord City. Vorige maand werd bekend dat Visser aan de slag gaat als partner bij adviesbureau Brink, dat voor de gemeente een onafhankelijke toets deed van de businesscase van Feyenoord City.

[.c-highlighted]4. Cees de Bruin[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Libero: rond Feyenoord City kijkt iedereen naar deze spelverdeler

Iedereen kijkt naar Cees de Bruin. De puissant rijke belegger – volgens Quote goed voor een vermogen van 1,3 miljard – is als president-commissaris van Stadion Feijenoord N.V. in feite de opdrachtgever voor het nieuwe stadion. De financiering is nog niet rond, en dus wordt er gezocht naar rijke Rotterdammers die willen investeren. Zij wijzen weer naar De Bruin. Zo zegt zakenman Michel Perridon: “Eerst moet hij wat doen. Dat De Bruin meedoet, is een vereiste. Want ik ben rijk, maar hij is veel rijker.” Of De Bruin investeert, daarover doet hij geen mededelingen.

De Bruin zou samen met ex-ING-bankier Bastiaan van der Knaap hebben gezorgd voor de financiering door Goldman Sachs. Van der Knaap huurt met zijn bedrijf First Dutch een kantoor in het monumentale Westerkadehuys, dat eigendom is van De Bruin. Geen van beiden reageerde op onze vragen.

In het stadion zit Cees de Bruin doorgaans naast Cees Ultee, de voorzitter van SC Feyenoord. De sportclub heeft de meerderheid van de aandelen in het stadion. Ultee en De Bruin willen die aandelen onderbrengen in een aparte stichting, om zo de bouw van Feyenoord City mogelijk te maken.

[.c-highlighted]5. Dick van Well[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Linksback: “Als je een oud huis verbouwt, heb je nog altijd een verbouwd oud huis”

Van Well was bestuursvoorzitter van bouwbedrijf Dura Vermeer toen hij in 2006 president-commissaris werd bij de betaaldvoetbalclub Feyenoord. Hij werd daartoe verleid door zijn goede vriend Gerard Kerkum. Onder Van Well werd gemeenteambtenaar Eric Gudde aangesteld als directeur van de club. Van Well geldt in de stadiondiscussie als groot voorstander van nieuwbouw. Zo zei hij tegen NRC nadat een renovatieplan van BAM was afgeketst: “Ik constateer één ding: aan dit stadion zitten grenzen. Ik herken me wel in de uitspraak: als je een oud huis verbouwt, heb je nog altijd een verbouwd oud huis.”

Van Well trad in 2015 terug als commissaris bij Stadion Feyenoord omdat zijn termijn erop zat én omdat hij geen zin had in discussies over bouwbelangen van Dura Vermeer bij het stadion. Die dubbele pet had Van Well ook als hij zijn commissariaat bij Multi Corporation niet had opgegeven. Dit vastgoedbedrijf verkocht onlangs namelijk voor 14 miljoen euro gronden aan de stichting die de bouwgrond opkoopt voor het nieuwe stadion: stichting Gebiedsontwikkeling aan de Maas.

Helemaal weg is Van Well niet. Net als Ivo Opstelten zit hij in de Stichting Continuïteit Feyenoord, en heeft hij dus een belangrijke stem als meerderheidsaandeelhouder in de voetbalclub.

[.c-highlighted]6. Cees Ultee[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Rechtshalf: houdt binnen de amateurclub de neuzen in dezelfde richting.

Vraag ingewijden naar de voornaamste obstakels voor een nieuw stadion en het gaat al snel over de ingewikkelde bestuursstructuur bij Feyenoord. De aandelen in stadion de Kuip (of: Stadion Feijenoord N.V.) zijn voor 52 procent eigendom van de amateurvereniging (of: Sportclub Feyenoord). De profclub (of: Feyenoord Rotterdam N.V.) staat daar weer los van. Zie die drie maar eens op één lijn te krijgen.

Omdat de amateurclub een meerderheidsbelang in het stadion heeft, heeft deze bij de bouw van een nieuw stadion een doorslaggevende stem. Bestuurslid Cees Ultee zou degene zijn die de neuzen daar al jaren in dezelfde richting houdt. Dat dit nodig is bleek half juni, toen een groep vermogende supporters, de ‘Vrienden van de Kuip’,  zo’n tien miljoen euro bood op de aandelen. Hun doel: de Kuip behouden. Het was Ultee die liet weten dat het bod was afgewezen.

[.c-highlighted]7. Jan van Merwijk[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Linkshalf: de constante factor

Niemand houdt zich al zo lang met Feyenoord City bezig en zit al zo lang bij de club als stadiondirecteur Jan van Merwijk. In 1994 werd hij door de politie bij Feyenoord gedetacheerd als facility manager, en hij ging nooit meer weg. Toen de commissie onder leiding van Gerard Kerkum in 2006 adviseerde dat Feyenoord voor het voortbestaan niet om een nieuw stadion heen kon, werd Van Merwijk daarvoor pleitbezorger. Dat deed hij samen met de in 2007 aangetreden Eric Gudde, directeur van de betaald voetbalclub, die over was gekomen van de gemeente Rotterdam.

Van Merwijk hield rekening met wat de gemeente wilde. Zo liet hij in november 2008 op Radio Rijnmond weten dat Feyenoord het nieuwe stadion het liefst half in het water aan de Nieuwe Maas zag verrijzen. Kort daarna sprak het college in een raadsbrief dezelfde wens uit. En nadat in 2013 en 2015 plannen voor respectievelijk nieuwbouw en renovatie strandden, zag Van Merwijk dat de lokale overheid meer nodig had om overtuigd te raken.

“Wij hebben een gebiedsvisie neergelegd die goed is voor de stad. Dit vrij dode gebied wordt tot leven gewekt”, verklaarde hij daarover tegen ons. Als de plannen alsnog mislukken, stapt hij op.

[.c-highlighted]8. Jos van der Vegt[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Mid-mid: Sinds de jaren ‘90 linksom of rechtsom bij elk stadionplan sinds betrokken

Linksom of rechtsom, Jos van der Vegt was bij elk stadionplan betrokken. De socioloog (specialisatie: voetbalvandalisme) begon in 1991 aan als stadiondirecteur. Al snel ontdekte hij dat zijn oud-docent, inmiddels burgemeester, Bram Peper grootse plannen voor Zuid had. De Erasmusbrug stond: de ontwikkeling van de Kop van Zuid. Ook over het stadion werd nagedacht.

In die dagen kwam het beton in de Kuip naar beneden. Moest er een nieuw stadion komen, of verdiende de Kuip een tweede leven? De keuze viel op een forse renovatie en nieuwbouw van het Maasgebouw. Kosten: 115 miljoen gulden (nu 81 miljoen euro). “De prijs van ongeveer 3 Kunsthallen van Rem Koolhaas”, aldus NRC.

Na de renovatie werd Van der Vegt directeur van Ahoy. Maar zijn vertrek bleek tijdelijk. In 2007 keerde hij terug als commissaris bij de voetbalclub. Toen de nieuwbouw van Het Nieuwe Stadion in 2013 in de gemeenteraad sneuvelde, kreeg Van der Vegt het verzoek om samen met oud-wethouders Hans Vervat en Wim van Sluis de alternatieven te onderzoeken. Ze schaarden zich achter de renovatie die door BAM zou worden uitgevoerd. Dat plan strandde in 2015. Vorig jaar kwam er opnieuw een telefoontje, dit keer van Cees de Bruin, president-commissaris van het stadion. Of Van der Vegt geen commissaris van het stadion wilde worden. Vooruit dan maar.

[.c-highlighted]9. Carl Berg[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Spits: de lopende rekenmachine binnen de projectorganisatie van Feyenoord City

Stel een financiële vraag aan de mannen achter Feyenoord City en het antwoord is waarschijnlijk: “Dat moet je aan Carl vragen.” De oud-ambtenaar stapte in september 2017 over naar de projectorganisatie van Feyenoord City. Daar zat hij daarvoor als directeur bijzondere projecten van de gemeente Rotterdam ook al bovenop.

Als ambtenaar genoot Carl Berg nogal een reputatie. Een soort ‘halfgod’, aldus een oud-ambtenaar die hem nog uit zijn tijd op het stadhuis kent. Een lokale vastgoedondernemer die weleens met hem te maken had, omschrijft Berg als iemand die nu eenmaal “de kloteklusjes krijgt omdat hij exceptioneel goed is”.

Berg vormde een turboduo met Adriaan Visser, die voor zijn wethouderschap directeur was van het OntwikkelingsBedrijf Rotterdam (OBR), waar Berg financieel directeur was.  Dit dynamisch duo kreeg ook kritiek. Zo waren zij met de erfpachtconstructie die zij opzetten, volgens de Rotterdamse Rekenkamer mede-verantwoordelijk voor het debacle rond het Schieblok. De gemeente ging daar voor miljoenen de mist in. Ze waren dominant, duldden geen tegenspraak en informeerden de gemeenteraad onvolledig, aldus de Rotterdamse Rekenkamer.

[.c-highlighted]10. Bastiaan van der Knaap[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Aanvallende middenvelder: deze oud-bankier regelde de financiering voor het project.

“Echt een bankier van de jaren net voor de crisis, een typische dealmaker”, karakteriseert een bron uit de bancaire wereld voormalig ING-bankier Bastiaan van der Knaap. Binnen Feyenoord City bezet hij twee sleutelposities: hij dacht de financieringsstructuur van het project uit en regelt de aankoop van de grond onder het toekomstige stadion.

Allereerst de financiering, waarbij een hoofdrol is weggelegd voor de Amerikaanse bank Goldman Sachs. De structuur werd uitgedacht door adviesbureau First Dutch Innovations, het voormalige TNO Bedrijven. Eigenaar daarvan is Peter Goedvolk, ‘Vriend van Feyenoord’ en oprichter van chemieconcern Argos Oil. Van der Knaap, algemeen directeur van het bureau, regelde het contact met de banken.

Nadat de haalbaarheidsstudie voor Feyenoord City was ingeleverd – met Van der Knaap als een van de auteurs – ontfermde hij zich over de aankoop van de grond, als mede-oprichter van ontwikkel- en investeringsbedrijf Realconomy. Op aanraden van Realconomy werd de Stichting Gebiedsontwikkeling aan de Maas opgericht, die momenteel de grond opkoopt waarop het stadion moet verrijzen.

Onderdeel van de deal met Feyenoord City is dat de gemeente deze grond uiteindelijk voor 60 miljoen euro overneemt en vervolgens in erfpacht uitgeeft aan Feyenoord City. Van der Knaap werkt hierbij samen met Hans van Rossum, oud-ambtenaar van de Rotterdamse vastgoeddienst, en Wout Korving, collega van Frank Keizer bij Operatie NL.

[.c-highlighted]11. Frank Keizer[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Spits: Overtuigde iedereen dat gebiedsontwikkeling onlosmakelijk verbonden is met het nieuwe stadion.

Het was Frank Keizer die Feyenoord en de gemeente ervan overtuigde dat het stadion en de ontwikkeling van het gebied eromheen, twee kanten van dezelfde medaille waren. Frank Keizer behoort tot de kleine groep mannen en vrouwen die grote en complexe bouwprojecten glad kunnen trekken. In 2014 richtte hij met een aantal mensen uit zijn netwerk Operatie NL op. Drie mensen daaruit zijn nu betrokken bij Feyenoord City, met Keizer als projectdirecteur. “Iemand die tachtig beslissingen per dag neemt, terwijl een bestuurder hooguit tot twee komt”, aldus een ingewijde in het AD.

Keizer werkte eerder aan megaprojecten door heel het land, waaronder de geautomatiseerde containerterminal op de Tweede Maasvlakte, een project van 700 miljoen euro, en de aanleg van een landingsbaan op Rotterdam The Hague Airport. Als directeur van bouwer Dura Vermeer was hij betrokken bij de aanleg van de Tweede Coentunnel in Amsterdam. Bij dat laatste project werkte hij onder meer met bouwer Besix, dat ook voor Feyenoord City tekende.

Dit onderzoek van SPIT, Vers Beton en Open Rotterdam is mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek.