Nederland is een draaischijf voor Russische witvis als kabeljauw, en faciliteert daarmee indirect de oorlogskas van Rusland. In de haven van Velsen komen jaarlijks miljoenen kilo's Russische vis binnen met een waarde van 1,5 miljard dollar, maar de controles op illegale vangsten schieten ernstig tekort. Dat blijkt uit onderzoek van collectief Spit voor De Groene Amsterdammer en de Barents Observer.

In 2023 exporteerde Rusland 95 miljoen kilo kabeljauw en schelvis uit de Barentszzee naar Nederland. Voor Rusland is vis naast olie en graan de derde inkomstenbron uit export. In het verleden werden Russische visserijbedrijven die hun vangst in Nederland aan wal zetten al eens betrapt op gewiekste visserijfraude.

Desondanks voert Nederland nauwelijks effectieve inspecties uit. Van de tientallen Russische schepen die de havens aandeden, werden er in de afgelopen jaren slechts enkele gecontroleerd. ‘Het is gewoonweg onaanvaardbaar dat de “vishub van Europa” niet eens het absolute minimum doet aan controles’, zegt Amélie Giardini van de NGO Environmental Justice Foundation. Zeker omdat Nederland binnen de EU de belangrijkste toegangspoort is voor Russische vis.’

Een bron binnen het Europese visserij-inspectie-agentschap bevestigt dat de Nederlandse inspecties ondermaats zijn. ‘Dit wijst erop dat Nederland een draaischijf is voor illegale visserij-activiteiten. De winst die daarmee gemaakt wordt, kan inderdaad ook gebruikt worden om de oorlog in Oekraïne te financieren.’ Noorse inspecteurs zijn geschokt over de gebrekkige controles in Nederland. ‘Als Russische bedrijven nog steeds illegaal vissen, zullen de Nederlandse inspecties dat niet aan het licht brengen.’

Onlangs verbood Nederland koelschepen met Russische vlag nog in Nederlandse havens te komen, vanwege mogelijke spionage. Sindsdien laden Russische vissersvaartuigen hun vis over op koelschepen met Noorse vlag, veelal in een afgelegen fjord bij Spitsbergen. De handel gaat dus gewoon door. De grootste speler is het visserijbedrijf Norebo, dat nauwe banden met het Kremlin heeft. Bij een recente herverdeling van de visquota, kreeg het bedrijf veel quota in bezit. Met financiering van staatsbank Sberbank investeert Norebo momenteel in een vloot nieuwe schepen.

Overbevissing is niet alleen een lucratieve inkomstenbron voor Rusland, maar heeft ook grote consequenties voor het ecosysteem. Begin deze maand werd bekend dat de quota voor kabeljauw in de Barentszzee volgend jaar met nog eens 25 procent verlaagd worden naar het laagste niveau sinds 1991, omdat er nauwelijks nog vis is. ‘Het is een drama dat zich voor onze ogen voltrekt. We gaan hard richting de cruciale ondergrens waarna het visbestand zich niet meer kan herstellen.’  

Karel Burger Dirven, honorair consul van Oekraïne, noemt de handel een “economisch paard van Troje” en pleit voor directe actie. ‘Het kan natuurlijk niet dat wij met de import van witvis uit Rusland de oorlogskas van Rusland spekken.’ Hij roept de Nederlandse overheid en de industrie op om sancties in te voeren die verder gaan dan de Europese richtlijnen. Advocaat en sanctie-expert Heleen over de Linden stelt voor om een quotum in te voeren voor Russische visimport, zodat ondernemers de tijd krijgen om alternatieve bronnen te vinden.

Het hele onderzoek is te lezen bij De Groene Amsterdammer en Barents Observer.

Met medewerking van Alesya Marohovskaya en Datadesk.eco

Dit onderzoek werd mede mogelijk gemaakt met subsidie van Journalism Fund Europe.